W 102. rocznicę bitwy pod Niżankowicami, która ostatecznie zdecydowała o przynależności Przemyśla do odradzającej się Rzeczypospolitej samorządowcy i harcerze oddali hołd hołd Orlętom Przemyskim przy ich pomniku oraz przy wspólnej mogile na cmentarzu głównym w Przemyślu. Kwiaty zostały złożone także na grobie dzielnej sanitariuszki biorącej udział w walkach o Przemyśl, która zginęła potem pod Niżankowicami 13 grudnia - Ireny Benschówny.
Kwiaty przy tych ważnych dla Przemyślan miejscach pamięci złożyli: Wicemarszałek Województwa Podkarpackiego Piotr Pilch, Wójt Gminy Przemyśl Andrzej Huk, Przewodniczący Rady Miejskiej Maciej Kamiński, Zastępca Prezydenta Miasta Przemyśla Bogusław Świeży oraz Komendant Hufca ZHP Ziemi Przemyskiej im. Orląt Przemyskich Remigiusz Łuc.
fragment artykułu Piotra Michalskiego zamieszczonego w „Nasz Przemyśl”, grudzień 2018 (Nr 170)
Na początku listopada 1918 roku wybuchła wojna polsko-ukraińska, która miała ogromne znaczenie dla odradzającej się Polski w odniesieniu do jej południowo-wschodnich granic. W pierwszych dniach grudnia 1918 roku oddziałom ukraińskim ponownie udało się zagrozić bezpośrednio samemu miastu. Żołnierze ukraińscy zajęli stanowiska na linii wzgórz pomiędzy Nehrybką i Hermanowicami. Działa ukraińskie ostrzeliwały bezpośrednio samo centrum miasta ze stanowisk we wsi Grochowce, a więc zaledwie kilka kilometrów od starówki przemyskiej. 11 grudnia grupa wojsk polskich pod dowództwem gen. Zygmunta Zielińskiego rozpoczęła uderzenie, którego celem było odrzucenie sił wroga i likwidacja zagrożenia samego Przemyśla. W dniu 13 grudnia doszło do krwawej bitwy pod Niżankowicami, w której śmierć poniosło dziesięciu gimnazjalistów z Przemyśla, służących w 10 p.p. (zmiana numeracji pułku na 37 p.p. nastąpiła dopiero 25 lutego 1919 r.).
W dniu tym bohaterską śmierć poniosła Irena Benstchówna, która nie tylko niosła pomoc rannym kolegom, lecz również brała bezpośredni udział w walkach. Jej zbezczeszczone nagie ciało znaleziono na pobojowisku. Pochowano ją w dniu 18 grudnia 1918 roku na cmentarzu przy ul. Słowackiego, tuż obok swoich współtowarzyszy broni –„Przemyskich Orląt”, których uroczysty pogrzeb odbył się dzień wcześniej.
Jedna z przemyślanek niosących pomoc rannym żołnierzom w bitwie pod Niżankowicami H. Stieberowa utrwaliła w swoich wspomnieniach ostatnie chwile śmierci młodych bohaterów: „...Nie zapomnę nigdy tej chwili, gdy spod Niżankowic przywieziono do szpitala ciężko rannych. Byli to przeważnie studenci. Między nimi jeden z Kędzierskich i Ryż. Piersi ich falowały ciężkim oddechem, a w oczach przebijał ę błysk zadowolenia. Wtem wśród głuchej ciszy odzywa się głos Kędzierskiego. Proszę pani odmówić ze mną „Pod twoją Obronę”. Pohamowałam łzy cisnące się do oczu, zaczęłam odmawiać „Pod twoją Obronę” a za mną cichym szeptem powtarzał Kędzierski i jego młodociani towarzysze broni. Po skończonej modlitwie, Kędzierski odezwał się: „proszę zawiadomić moją matkę, ucałować jej ręce ode mnie i powiedzieć jej niech nie płacze, bo umieram za Ojczyznę”(zbiory Działu Historycznego MNZP).
Ze wzruszenia prawie oniemiała schodzę z piętra na dół pytając się o dalszych rannych. Na osobnym oddziale zastaję p. Dekańską obecnie Bilińska z przebitą ręką ukraińskim. Uśmiechnięta, zapowiada że pójdzie do dalszej walki. Najwięcej wzruszył mię na dalszych salach 12 letni bohater spod Chyrowa Józio (nazwiska nie pamiętam) ten prosił o codzienne odwiedziny i cukierki”. Te wzruszające słowa sprzed dziewięćdziesięciu lat są tragicznym świadectwem zbrojnych zmagań na ziemi przemyskiej pomiędzy Polakami i Ukraińcami.
Uczestnicy walk polsko-ukraińskich – harcerze przemyscy brali udział po zakończeniu działań wojennych w pracach Głównego Komitetu Plebiscytowego na Spiszu i Orawie.
Rok po zakończeniu walk polsko-ukraińskich przemyscy harcerze-„Orlęta Przemyskie” ponownie bronią niepodległości swojego młodego państwa. W wojnie polsko-bolszewickiej kolejni czterej młodzi przemyślanie ponownie płacą cenę najwyższą – życie. Są to Stanisław Czerpa, Jan Deblessen, Adam Kordecki i Teofil Szymczkowski.
LISTA POLEGŁYCH „ORLĄT PRZEMYSKICH”
W LATACH 1918-1920
(na podstawie zachowanych i dostępnych dokumentów w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej)
BITMAR Mieczysław - uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w dniu 11 XI 1918 r.
CZERPA Stanisław - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zaginął w bitwie pod Starym Milatynem w dniu 30 VII 1920 r
DEBLESSEN Jan - poległ w wojnie polsko-sowieckiej w roku 1920.
DURKACZ Tadeusz - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
KĘDZIERSKI Tadeusz – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
KĘDZIERSKI Józef – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
KOŃCZY Adam – jednoroczny ochotnik, zginął w dniu 4 listopada 1918 r.
KORDECKI Adam – zginął w bitwie pod Starym Milatynem w dniu 30 VII 1920 r.
KRAMARZ Władysław – absolwent I Gimnazjum Polskiego, zginął w dniu 11 XI 1918 r.
MOTYKA Wacław - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
NOŻYCKI Alfons - uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
ŰBERALL Ludwik - absolwent I Gimnazjum Polskiego, ranny w dniu 11 XI 1918 r, zmarł 4 XII 1918 r.
NOWAK Ferdynand - uczeń Krajowej Szkoły Kupieckiej, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
OSOSTOWICZ Stanisław - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
PŁONKA Adam - uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
PRESCH Bronisław - uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w czasie walk o Przemyśl w listopadzie 1918 r.
RÓŻYCKI Alfons - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, wzięty do niewoli ukraińskiej pod Siedliskami w listopadzie 1918 r. i zamordowany.
RYŻ Władysław - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, ranny w bitwie pod Niżankowicami, zmarł w dniu 16 XII 1918 r.
SCHULTZ Marian - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, ranny w dniu 11 XI, zmarł 8 XII 1918 r.
SZYMCZAKOWSKI Teofil - poległ w wojnie polsko-sowieckiej w roku 1920
WYSOCKI Wilhelm - uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu.
ZALESZCZYK Mieczysław – uczeń Krajowej Szkoły Kupieckiej, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
